[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Towarzystwo Wydawnicze Rój . (Teodor Dosto-jewski, Dzielą, pod redakcją Melchiora
Wańkowicza, poprzedzone studium Andrzeja Struga. Seria 7.) Przekład ten we wszystkich
wydaniach powyższych niepełny. PRZYPISY
Istniały wówczas trzy kategorie katorgi: pierwsza - praca w kopalniach; druga-praca w
twierdzach; trzecia-praca w fabrykach. Twierdze, w których osadzano skazańców, były wznoszone
na Syberii celem zapobieżenia przypuszczalnym powstaniom ludności miejscowej. Kara katorgi
łączyła się w zasadzie ze stałym zesłaniem na Syberię, nawet po upływie terminu wyroku
skazującego.
" Więzniów skazanych za rabunek piętnowano przez wypalanie litery w (wór - złodziej). ! Por.
Adalberg, Księga przysłów polskich.
* W oryg. niesczastnyje - tym terminem określano wszelkich przestępców, każdego, kto wszedł w
kolizję z obowiązującym prawem. Mowa tu o cywilnych rotach areszianckich, utworzonych w
1825 roku na wzór rot aresztanckich wojskowych. Do rot cywilnych wcielano skazanych na
zesłanie za przestępstwa mniej ciężkie, jak również szlachtę skazaną nawet za najcięższe
zbrodnie. Wcieleni do rot aresztanckich więzniowie byli poddani dyscyplinie wojskowej i
wykonywali bez wynagrodzenia rozmaite roboty publiczne. z Termin parasznik został
utworzony od słowa parasza, co w rosyjskiej gwarze więziennej oznacza kubeł z
nieczystościami. 7 Słownik Dala nie zna takiego wyrazu. W istocie słowo to oznacza tytuł
władców chazarskich (por. Polnyj slowar inostrannych słów woszedszych w russkij jazyk.
Moskwa 1908). Więzniowi chodzi tu najpewniej o określenie siebie jako czegoś lepszego,
wyjątkowego. Według terminologii ówczesnej ludy kaukaskie lub części ich podbite przez
carat dzieliły się na pojednane {mimyje) i niepo-jednane {memimyje).
9 Wielka, zwana również niegdyś Wietkowce, znajdowała się w w. XVII w granicach
Rzeczypospolitej. W okresie prześladowań raskolników w Moskwie, spora ich liczba osiedliła się
w Sta-roduble, ale i tu rząd carski nie pozostawił ich w spokoju. Wówczas raskolnicy przeszli
granicę i utworzyli kilka osad, którym nadano wspólną nazwę Wietkowce, gdzie tworzyli silny
ośrodek mimo prześladowań, które ich dosięgły po rozbiorze Polski, gdy teren ten został zajęty
przez władze carskie. 10 Mowa tu o kijach. Karę tę wymierzał dwuszereg żołnierzy, między
którymi przechodził obnażony po pas skazaniec. n Chodzi tu zapewne o aresztanta, który popełnił
nowe przestępstwo w więzieniu. 12 Jezus.
13 Legenda ta w istocie znajduje się w tekście Koranu.
14 Opis ten zacytowany niemal dosłownie z rozdziału XI powieści nie odnosi się jednak do
Jankiela, lecz do rudego %7łyda, do którego Jankiel zaprowadził Tarasa Bulbę po przybyciu do
Warszawy. 18 Karol Briillow (1799-1852), uważany przez Rosjan za jednego z najwybitniejszych
malarzy. Grzywną nazywano monetę dziesięciokopiejkową.
17 Mieszkańcy Tuty uchodzili za złodziejów. Mieszkańcy Połtawy, również zgodnie z potocznymi,
utartymi w tradycji wyobrażeniami o charakterystycznych cechach ludności w poszczególnych
częściach kraju, są wielkimi amatorami klusek (gatuszki). 18 Mowa o Ludwiku Napoleonie, który
był prezydentem Francji od r. 1848 do r. 1852, po czym ogłosił się cesarzem. 1]> Powieść o
hrabinie de La Valliere nie jest utworem Dumasa, lecz pani de Genlis (La Duchesse de La Valliere,
1804). ! Mowa tu o tefilin, które pobożni %7łydzi przytwierdzają do czoła i do lewego ramienia
podczas odpowiednich modlitw. 21 W oryg. ziercalo. Był to ostrosłup szklany zwieńczony orłem
carskim; na trzech ściankach ostrosłupa były umieszczone trzy ukazy Piotra Wielkiego dotyczące
postępowania sądowego i praw obywateli. Zwierciadło praw znajdowało się w każdym sądzie
rosyjskim. !2 Nieprzetłumaczalna gra słów. Kopii - ciułać, gromadzić. 3 Tytuł wodewilu P.
Grigoriewa, wystawianego od r. 1831.
* Popularny taniec rosyjski, wykonywany przy śpiewie. W tekście mowa o chłopie z Komarina
(Kamarina), stąd nazwa. 5 Aluzja do Nozdriewa, jednej z postacj występujących w Martwych
duszach Gogola. O jego śmiechu mowa w rozdziale IV powieści. Cytat z komedii Gribojedowa
Modremu biada, akt II, scena 2, w kwestii Czackiego.
W oryg. na mebiesi (w niebie). Chodzi najpewniej o to, że więzień recytuje tekst Ojcze nasz.
Autor jednak, zapewne ze względów cenzuralnych, nie wspomina o tym. Toteż pewna licencja
tłu-864
macza, pozwalająca na uwypuklenie rymu, wydaje się tu uzasadniona. W oryg. maniiowszczina -
wyraz utworzony od nazwiska Mani-łowa, jednej z postaci występujących w Martwych duszach
Gogola. Termin ten oznacza nieuzasadnione marzycielstwo i bierny stosunek do rzeczywistości.
Akcja Wspomnień z domu umarłych odnosi się do okresu 1850--1854, czas ich powstania zaś
przypada na r. 1860-1861. Franciszek de Sade (1740-1814)-pisarz francuski, autor wielu powieści,
zawierających m.in. opisy znęcania się. Od jego nazwiska utworzono termin: sadyzm. Maria
Magdalena Brinvilliers (1630-1676) - słynna trucicielka. Mowa tu o wojsku polskim w r. 1830, w
czasie powstania listopadowego. Najbiedniejsza warstwa Kirgizów nosiła nazwę hajguszy. Według
ludowego wierzenia kozioł w stajni przynosił szczęście. Mowa tu o Polakach, więzniach
politycznych, zesłanych za udział w spiskach po upadku powstania 1830 roku. Tj. Polacy. Chodzi
tu najpewniej o Ust-Kamieniogorsk w okręgu semipala-tyńskim, miejsce zesłania i katorgi. Mowa
tu o dekabry Stach, zesłanych w r. 1826. Należy przypuszczać, że trzydzieści pięć lat zostało tu
użyte przez autora w odniesieniu do daty druku Wspomnień, tzn. do roku 1861. Mowa tu o
Polakach. We Wspomnieniach z domu umarłych Dosto-jewski wymienia następujących
politycznych więzniów polskich: M-cki - Aleksander Mirecki, zesłany wraz z bratem Michałem za
propagandę patriotyczną Związku Demokratycznego i działalność spiskową; T-ski - Szymon
Tokarzewski (1823-1900), uczestnik sprawy ks. Zciegiennego, zesłany w r. 1848 za działalność
spiskową i powstanie 1846 r. Autor kilku prac i pamiętnika z okresu katorgi; B-ski - Józef
Bogusławski, zesłany dwukrotnie: w r. 1845 za sprawę Konarskiego, a następnie w r.1848.
Pozostawił pamiętnik (Wspomnienia Sybiraka. Pamiętniki Józefa Bogusiaw-skiego. Nowa
Reforma 1896, nr 249-294); %7ł-ki - Feliks Józef %7łochowski (1800-1851), b. profesor fizyki,
aresztowany 8 maja 1848 r. w Warszawie za wygłoszenie w katedrze mowy patriotycznej, w której
wzywał do okazania pomocy powstańcom w Wielkopolsce. Syn jego, Władysław, został zesłany na
Kaukaz. Szczegółowe wiadomości o tych zesłańcach znalezć można w jedynej obszernej
monografii, dotyczącej losów polskich na Syberii: Michał Janik, Dzieje Polaków na Syberii,
Kraków 1928, Nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]